2 hady turmy za 5 słoŭ. Historyja byłoha supracoŭnika KDB, jakoha aryštavali paśla dopisu «Biełaruskamu Hajunu»
U maładości słužyŭ u KDB, u 50 hadoŭ pierajšoŭ na biełaruskuju movu, adbyŭ aryšt za akcyju, u jakoj nie ŭdzielničaŭ. Razmovu z 63-hadovym biełaruskim uciekačom Alesiem Ivanovym, jakoha ŭ SIZA nazyvali «biełaruskamoŭnym dziedam», publikuje «Svaboda».
Alaksandar Ivanoŭ žyŭ u Homli, pracavaŭ načalnikam adździeła kadraŭ (HR) u IBA-Gomel. Siamja mieła lecišča, jakoje znachodzicca pobač ź vioskaj Ziabraŭka, dzie raźmieščany vajskovy aeradrom.
«Kali adbyłosia ŭvarvańnie Rasiei va Ŭkrainu, my pastajanna bačyli, jak hielikoptery latali zranku ŭ bok Ukrainy, a paśla abiedu viartalisia nazad.
Niejak na leciščy pabačyŭ, što dva letaki nakiravalisia ŭ bok Ukrainy. I napisaŭ u «Biełaruski Hajun» litaralna piać słoŭ: «Dva samaloty laciać na poŭdzień». Nie było ni fotak, ni videa. Jany zapeŭnivali, što ŭsio biaśpiečna, praź dzień nibyta zdymajuć paviedamleńni. Nia viedaju, jak tak atrymałasia… Zachady biaśpieki nie byli vykananyja», — raskazvaje Aleś pra toje, za što atrymaŭ 2 hady kalonii.
Toje paviedamleńnie ŭ «Biełaruski Hajun» jon adpraviŭ u sakaviku 2022 hodu. A 4 žniŭnia, kali viartaŭsia z prabiežki a pałovie na siomuju ranicy, kala padjezda jaho čakali siłaviki. U kvatery praviali pieratrus, znajšli bieł-čyrvona-biełuju symboliku. Pavieźli na dopyt.
«My z žonkaj byli hatovyja da taho, što mianie mohuć zatrymać. Paśla leta i vosieni 2020 hodu my časam chavalisia, pakidali dom, bo tryvožnyja syhnały byli. Za dzień da hetaha prychodzili dvoje z HUBAZiKu, my nie adčynili. A nastupnym rankam ja viartaŭsia z prabiežki, mianie pakłali tvaram u padłohu. Razmaŭlaŭ ź imi pa-biełarusku», — uspaminaje surazmoŭca.
Ivanovu inkryminavali «sadziejničańnie ekstremisckaj dziejnaści (art. 361-4 Kryminalnaha kodeksu). 8 śniežnia 2022 hodu sudździa Homielskaha abłasnoha sudu Alaksiej Chłyščankoŭ pryznačyŭ jamu 2 dva hady źniavoleńnia. Pakarańnie palitviazień adbyvaŭ u Navapołackaj kalonii №1. Tam jamu paščaściła paznajomicca z Andrejem Pačobutam, a taksama pabačyć Viktara Babaryku.
Aleś Ivanoŭ nieŭzabavie paśla vyzvaleńnia z kalonii, fota z pryvatnaha archivu
Rasiejskamoŭnaje asiarodździe, słužba ŭ KDB
Aleś Ivanoŭ naradziŭsia ŭ 1962 hodzie ŭ Pietrykavie na Homielščynie. Dzied pa baćku — rasiejec z Arłoŭskaj huberni, babka rodam z-pad polskaha Krakava, ale ličyła siabie biełaruskaj, razmaŭlała ŭ asnoŭnym trasiankaj i ŭžyvała šmat polskich słoŭ. Pa matčynaj linii ŭsie biełarusy, z-pad Dobruša, raskazvaje Aleś.
«Usio majo dziacinstva prajšło ŭ rasiejskamoŭnym asiarodździ, tata byŭ vajskoŭcam. Kali ja vučyŭsia ŭ 3-j klasie, my pierajechali na Sachalin. Viarnulisia ŭ Biełaruś u 1978 hodzie, 10-ju klasu ja zakančvaŭ užo ŭ Homli. Mianie tady vyzvalili ad vyvučeńnia biełaruskaj movy i litaratury.
Dzied mieŭ proźvišča Ivanoŭ, ale ja schilajusia, što jon z tych biełarusaŭ, jakich pry Ivanie Žachlivym vysialali ŭ Rasieju. Darečy, bolš za ŭsio Ivanovych u Biełarusi i ŭ Polščy (a nie ŭ Rasiei) — internet mnie pakazaŭ. Ja zaraz zajmajusia pošukami svaich karanioŭ, prodkaŭ», — dzielicca Aleś.
Jon skončyŭ Homielski instytut inžyneraŭ čyhunačnaha transpartu. Niekatory čas — da 1994 hodu — słužyŭ u KDB. U apošnija hady pracavaŭ načalnikam adździeła kadraŭ (HR) u homielskim pradstaŭnictvie mižnarodnaj kampanii IBM.
«Ja ž biełarus»
Aleś Ivanoŭ pryznajecca, što daŭno maryŭ pierajści na biełaruskuju movu, ale pierajmaŭsia, što niedastatkova dobra joju vałodaje. Z 2010 hodu šmat času nadavaŭ vyvučeńniu biełaruščyny.
«U 2014 hodzie, paśla zachopu Rasiejaj Krymu, ja kančatkova vyrašyŭ pierajści na biełaruskuju movu, bo ja ž biełarus i pavinien adroźnivacca ad rasiejcaŭ. Pačaŭ pakrysie razmaŭlać, čym krychu źbiantežyŭ svaju siamju. Darečy, małodšy syn krychu raniej pierajšoŭ na biełaruskuju. Znarok čytaŭ tolki biełaruskuju litaraturu, bo nie vyvučaŭ jaje zusim u škole.
Kali mnie chtości rabiŭ zaŭvahi, maŭlaŭ, «što ty vypiendryvajeśsia, ty nia ŭmieješ razmaŭlać, robiš pamyłki», ja znajšoŭ takuju admazku: «Niachaj mnie robiać takija zaŭvahi tyja, chto havoryć pa-biełarusku. A vy ž razmaŭlajecie pa-rasiejsku», — kaža mužčyna.
Kali byŭ zatrymany i apynuŭsia ŭ Homielskim SIZA, taksama razmaŭlaŭ pa-biełarusku. Asabliva za heta nia cisnuli, kaža jon.
«Nia viedaju, što było tormazam dla ich, ale mianie nia bili, nie katavali. U SIZA ja nie adčuvaŭ na siabie asablivaha cisku. Byli, praŭda, niekatoryja vyčvarency, jakija rabili vyhlad, što nie razumiejuć. Ja adkazvaŭ, što, maŭlaŭ, «kali ty nie razumieješ pa-biełarusku, niama čaho tabie rabić u specsłužbach Respubliki Biełaruś». Zatykalisia, viadoma. Kali byŭ dziažurnym, navat rapart rabiŭ pa-biełarusku. Złavalisia, ale ciarpieli!» — uspaminaje jon.
U kalonii Aleś mocna pachudzieŭ. Staraja vopratka była nie pa pamiery. Fota z pryvatnaha archivu
«Biełaruskamoŭny dzied»
Što tyčycca biblijateki, u Homielskim SIZA niemahčyma było aznajomicca z kataloham taho, što jość u najaŭnaści, raskazvaje surazmoŭca. A žančyna-biblijatekarka prosta ździekavałasia: kali Ivanoŭ prasiŭ knihi biełaruskich aŭtaraŭ, prynosiła, da prykładu, Ivana Mieleža pa-rasiejsku.
Aleś pryznajecca, što ŭ Homielskim SIZA navat mianušku «biełaruskamoŭny dzied» atrymaŭ — daviedaŭsia ad inšych aryštantaŭ, što pra jaho chodzić takaja pahałoska.
«Kali chtości novieńki traplaŭ u našu «chatu» ź inšaj, to kazaŭ: «O, dyk ty i jość toj biełaruskamoŭny dzied?». Mianie spačatku heta krychu biantežyła, ale potym źmiryŭsia, što pra mianie ŭžo słava pajšła.
Darečy, kali ja byŭ užo ŭ Navapołackaj kalonii, tudy zajechaŭ chłopiec z Homielskaha SIZA, ź jakim my tam nie pierasiakalisia. Skazaŭ, što čuŭ pra mianie daŭno. Ale prykra, što biełarus, jaki razmaŭlaje na svajoj rodnaj movie, stanovicca lehiendaj», — razvažaje były palitźniavoleny.
U Navapołackaj kalonii Ivanoŭ taksama razmaŭlaŭ pa-biełarusku. Za heta palitźniavolenaha pavažali navat niekatoryja kryminalniki: maŭlaŭ, choć chtości padtrymlivaje biełaruskuju movu. Vychoŭvaŭ i moładź. Raskazaŭ pra chłopca, jaki siadzieŭ pavodle narkatyčnaha artykułu, jakoha tolki-tolki pieraviali z kalonii dla małaletak.
«My razam chadzili na prafulik adznačacca. Ja razmaŭlaŭ vyklučna pa-biełarusku, a jon pytajecca, čamu. Ja adkazvaju: «Dyk ja ž biełarus». Jon piarečyć: «Dyk i my biełarusy». — «A čamu ty ličyš, što ty biełarus?» — «Ja naradziŭsia ŭ Biełarusi». Tady ja rezka adkazaŭ: «Vy rasiejcy, jakija naradzilisia ŭ Biełarusi».
Aleś Ivanoŭ prabyŭ u Navapołackaj kalonii z 9 sakavika 2023 hodu pa 21 krasavika 2024-ha. Kaža, što biblijateka ŭ kalonii była dobraja. Jon paśpieŭ pračytać usiaho Bykava, Karatkieviča, mnohich inšych biełaruskich piśmieńnikaŭ. Ale cicha, niehałosna ź biblijateki pačali prybirać spačatku knihi na zamiežnych movach, padručniki i słoŭniki. Potym źnik časopis «Dziejasłoŭ».
«Ja, darečy, padpisaŭsia na «Dziejasłoŭ» — mnie paraiŭ były palitviazień-svabodaviec Andrej Kuźniečyk, ale nia ŭsie numary atrymaŭ. Mnie patłumačyli, što, maŭlaŭ, jon zakryŭsia, ale ž heta nia tak, jany spynili vypusk značna paźniej.
Kali ja źviartaŭsia pa kankretnyja biełaruskija knihi, mnie kazali, što niama, nibyta chtości ŭziaŭ. I tak pakrysie-pakrysie jany pačali źnikać. A potym čałaviek, jaki vyzvaliŭsia ŭžo paśla mianie, skazaŭ, što ŭsie biełaruskija knihi źnikli», — kaža Aleś.
Sprečki z administracyjaj
Adzin z supracoŭnikaŭ administracyi kalonii, kadravik, pierakonvaŭ viaźniaŭ, što ŭ krainie ŭsio dobra, ekanomika raście. A ŭ kalonii ŭ toj čas źmienšyli normu pialmieniaŭ — źniavolenyja zabaŭlalisia, ich ličyli. Dyk voś raniej u porcyi było 20 štuk, a potym pa 18, 16. Kali źniavolenyja zapytalisia, čamu, toj kadravik pačaŭ tłumačyć. Maŭlaŭ, Saŭmin pierahledzieŭ normy. Aleś zapiarečyŭ:
«Štości tut nie stasujecca: žyviom usio lepš, ekanomika raście, a normy źnižajucca. I tut jon raptam pytajecca: «A vy ŭ vojsku słužyli?». Ja kažu, nie, u instytucie była vajskovaja katedra, skončyŭ jaje lejtenantam. Jon pytajecca, jakoje ŭ mianie ciapier zvańnie. Adkazvaju, što major. «Nie słužyli, a major?». Nu ja vymušany byŭ pryznacca, što słužyŭ u KDB».
Aleś miarkuje, što ŭ taho turemnika ŭ hałavie nia ŭkładvałasia, jak čałaviek, jaki byŭ aficeram KDB, apynuŭsia ŭ kalonii. Potym toj kadravik pasprabavaŭ niejak zhładzić sytuacyju, što, maŭlaŭ, «dumaju, usio ŭ vas budzie dobra».
«Ja adkazvaju: «Spadziajusia, što i ŭ krainie budzie chutka ŭsio budzie dobra, i my, palityčnyja, navat kampensacyju atrymajem. Jon afihieŭ: «Vy były kadebist i vierycie va ŭsio heta?».
Pytajecca, dzie ja pracavaŭ pierad zatrymańniem. Adkazvaju, što kiravaŭ adździełam kadraŭ IT-kampanii. Jon kaža: «A, zrazumieła… Da vas usie pa błacie ŭładkoŭvajucca». Ja jamu: «U nas błat nie praktykujecca, a pracujuć tolki tyja, chto prynosić karyść kampanii». Jon kaža: «Što, i ja mahu ŭładkavacca?». Ja ŭ adkaz: «Kali ŭ vas jość takaja mahčymaść, to chutčej biažycie z hetaj systemy!». Chłopcy ŭsie zarahatali. Mnie šmat chto cisnuŭ ruki potym», — uspaminaje były palitviazień.
Aleś Ivanoŭ. Fota z pryvatnaha archivu
Babaryka i Pačobut
U Navapołackaj kalonii Aleś Ivanoŭ paznajomiŭsia z Andžejem Pačobutam, jaki byŭ u inšym atradzie, ale ich bryhady pracavali pobač na pramzonie. Jašče na voli byŭ jon padpisany na sacsietki Pačobuta, sačyŭ za aktyŭnaściu žurnalista.
«Andžej byŭ vielmi schudnieły, ale paznavalny. Jon nadzvyčaj kamunikabelny, intelihientny, aptymist, zaŭsiody byŭ u dobrym nastroi. Ja chvalavaŭsia, što hetymi jahonymi rysami skarystajucca pravakatary. Zaŭvažyŭ, jak praciahły čas da jaho padsiadaŭ i razmaŭlaŭ adzin z «kazłoŭ» (zek, jaki adkryta supracoŭničaje z administracyjaj. — RS) Siarhiej. Niejak, skarystaŭšysia mahčymaściu apynucca sam-nasam z Andrejem, ja papiaredziŭ jaho pra niebiaśpieku stasunkaŭ z «kazłom». Viadoma, što praz medyjnuju paznavalnaść Pačobuta izalavali — prydumali niejkaje parušeńnie, kab nakiravać spačatku ŭ ŠYZA, paźniej — u PKT», — pryhadvaje Ivanoŭ.
Viktara Babaryku bačyŭ adnojčy — u sakaviku 2023 hodu «na promcy», ale nie paznaŭ, bo Babaryka mocna schudnieŭ.
«Mnie pakazvajuć: «Vuń Babaryka» — na dziadźku za piać metraŭ, a ja hladžu i nie paznaju. Padyšoŭ, pradstaviŭsia, paručkalisia, ale parazmaŭlać nie atrymałasia — šmat ludziej atačyli jaho. Mienavita ad taho, što Viktar Babaryka ŭvieś čas byŭ u centry ŭvahi palitźniavolenych, administracyja kalonii pastajanna trymała jaho ŭ izalacyi — u ŠYZA, PKT», — miarkuje Aleś Ivanoŭ.
Zaŭsiody suprać ułady
Aleś Ivanoŭ pryznajecca, što zaŭsiody byŭ suprać ułady i pakazvaŭ heta, vykazvajučysia ŭ internecie. Kali pa ŭsioj krainie źjavilisia kijoski «Tabakierak», da jaho trapiła niejkaja «ŭkaziŭka» ad uładaŭ, što treba vieści zdarovy ład žyćcia, uspaminaje Aleś.
«Ja tady ŭ Facebook vystaviŭ post: sfatahrafavaŭ hetu papierku i napisaŭ: a ci nia varta ŭładam źviarnuć na heta ŭvahu, bo paŭsiul, i pobač sa škołami, źjaŭlajucca hetyja «Tabakierki»? I z taho času na mianie samoha stali źviartać uvahu. Vyklikaŭ dyrektar: «Jak da ciabie trapiła hetaja «ŭkaziŭka»?»
Jašče raniej, kali pravodziłasia masavaja daktylaskapija i va ŭsich mužčyn brali adbitki palcaŭ, ja admoviŭsia zdavać tyja adbitki. Da mianie navat prychodzili supracoŭniki KDB na pracu. Ale ja ŭsio adno admoviŭsia», — kaža Ivanoŭ.
Niejak u Facebook jon paraŭnaŭ Łukašenku z Hitleram. Zapościŭ ich fota (Hitler byŭ sa svastykaj). Tady Ivanova pryciahnuli da adkaznaści i pryznačyli štraf za raspaŭsiud nacysckaj symboliki.
7 dzion aryštu za akcyju, na jakuju nie chadziŭ
Apošniaj kroplaj stała zatrymańnie Alesia Ivanova i aryšt na 7 dzion za ŭdzieł u šeści ŭvosień 2020 hodu. Jon pryznajecca, što časam udzielničaŭ u maršach, ale tyja vychodnyja dakładna pravioŭ ź siamjoj na leciščy, było šmat śviedak. Jaho vyklikali da śledčaha.
«Jon mnie pakazvaje fota, zroblenaje z kamery nazirańnia. «Heta vy?» — «Nie, dakładna nia ja. U mianie navat vopratki takoj niama», — adkazvaju. Jon prapanuje pakazać videa. A tam niejki dziadźka (jaki nibyta ja) ź plakatam u niejki momant pavaročvajecca — i dobra vidać załysina. Ja kažu: «Stop! Pahladzicie na kadar i pahladzicie na maju hałavu — u mianie niama załysiny», — uspaminaje Aleś.
Ale jaho ŭsio adno pavieźli ŭ IČU. Na sudzie milicyjant pakazvaŭ toje samaje fota drennaj jakaści, skrynšot ź videa. Ivanoŭ zapiarečyŭ, što tam drennaja jakaść, pa fota niemahčyma identyfikavać, chto tam. I što jość videa, dzie dobra vidać, što heta nia jon.
«Sudździa zapytvajecca: «U vas videa jość?» A toj mient zzadu mianie siadzić u pustoj zali. Ja pavaročvajusia da jaho i kažu, što videa jość u milicyjanta. «Ach, u vas niama? Dyk pra što razmova?». I pryznačaje mnie 7 dzion aryštu», — aburajecca mužčyna.
Aleś adsiedzieŭ pryznačany termin, u aperatara mabilnaj suviazi razdrukavaŭ hiealakacyju, dzie byŭ jahony telefon u toj dzień. Śviedak znajšoŭ. Padaŭ skarhu ŭ abłasny sud.
«Sudździa pytajecca: «U vas mašyna jość?» — «Jość». — «Dyk vy mahli pryjechać na heta šeście». I pakinuŭ rašeńnie rajonnaha sudu ŭ sile. Dy ŭ nas nie prezumpcyja nievinavataści, a prezumpcyja vinavataści!» — aburajecca były palitviazień.
Žadańnie zastavacca ŭ Biełarusi
Kali Aleś Ivanoŭ adbyvaŭ pakarańnie ŭ navapołackaj kalonii, žorstka zatrymali jahonaha syna Kiryła. Pryčynaj staŭ kamentar u adras pamiežnika, a ŭ telefonie znajšli listavańnie, u jakim chłopiec vykazvaŭ padtrymku Ŭkrainie. Na dopycie ŭ HUBAZiKu Kiryła mocna pabili. Prysudzili 2 hady chatniaj chimii. Praz paŭhoda Kiryłu ŭdałosia pakinuć Biełaruś.
20 krasavika 2024 hodu ŭ Alesia Ivanova skončyŭsia termin źniavoleńnia. Žonka ź jahonym bratam pryjechali zabirać palitviaźnia z valizkami, kab adrazu vyjechać z krainy. Bo za paru miesiacaŭ da vyzvaleńnia ŭ kvateru prychodzili supracoŭniki finansavych orhanaŭ, pytali pra danaty. Da taho ž Aleś braŭ udzieł u mnohich maršach u Homli, mahli znajści fota adtul. Ale jon adrazu jechać nie pahadziŭsia.
«Ja ich pierakanaŭ, i my pajechali dachaty ŭ Homiel. Ja chadziŭ u pastarunak, adznačaŭsia, mianie pastajanna praviarali. Roŭna miesiac pabyŭ doma i zrazumieŭ, što treba jechać, bo ŭ spakoi mianie nie pakinuć».
22 traŭnia 2024 hodu Aleś Ivanoŭ z žonkaj vyjechali ź Biełarusi. Ciapier naładžvajuć žyćcio ŭ novaj krainie. Abodva ich syny taksama pakinuli Biełaruś.