Jak ludzi ŭ Jeŭropie ledź nie vymierli pry padzieńni kamiety
Kala 12700 hadoŭ tamu na ŭsim kantyniencie zastavałasia tolki niekalki tysiač čałaviek, lasy ŭ Paŭnočnym paŭšarji zhareli ŭ maštabnych pažarach, a na płaniecie raptam nastupiła tysiačahadovaje pachaładańnie.
12900 hadoŭ tamu mnostva ludziej nazirała ŭ niebie ŭspyški, padobnyja da vybuchu termajadziernaj bomby. Tolki našmat bolš mahutnyja i niebiaśpiečnyja za lubuju sučasnuju termajadziernuju bombu. Fota: Jennifer Rice, CometResearchGroup.org
Prykładna 14—15 tysiač hadoŭ tamu zaviaršyŭsia apošni ledavikovy pieryjad, i tempieratury na Ziamli dasiahnuli značeńniaŭ, blizkich da sučasnych.
Ale ŭžo 12900 hadoŭ tamu ŭsio raptam źmianiłasia: klimat viarnuŭsia da ledavikovych umoŭ, i na tysiaču hadoŭ znoŭ staŭ vielmi chałodnym. U Jeŭropie simvałam hetaj epochi stała vaśmipialostkavaja dryjada — dziki svajak ružy, što siońnia raście pieravažna ŭ tundry i na alpijskich łuhach. Mienavita pa joj i była nazvanaja ŭsia epocha — poźni dryjas.
Chaładalubnaja vaśmipialostkavaja dryjada niečakana raspaŭsiudziłasia ŭ Jeŭropie ŭ poźnim dryjasie, daŭšy nazvu etapu apošniaha abledzianieńnia. Fota: Wikimedia Commons
Pryčyny takoha rezkaha pachaładańnia dahetul zastajucca pradmietam sprečak: tradycyjnaje tłumačeńnie — spynieńnie Halfstrymu (dakładniej — cyrkulacyi AMOC) — drenna stasujecca z faktami.
Šerah daśledčykaŭ miarkuje, što pryčynaj moh być udar kamiety. Ale, jak časta byvaje z padobnymi hipotezami, bolšaja častka navukoŭcaŭ da jaje stavicca skieptyčna (anałahična było ź viersijaj pra hibiel dynazaŭraŭ z-za asteroida).
Jak piša vydańnie Naked Science, aŭtary novaj pracy, apublikavanaj u časopisie PLOS One, vyrašyli ŭdakładnić inšaje: nakolki skaraciłasia nasielnictva Jeŭropy paśla klimatyčnaha zruchu 12700 hadoŭ tamu. Dla hetaha jany praanalizavali ŭsie viadomyja archieałahičnyja dadzienyja pa hetym pieryjadzie — i pryjšli da niezvyčajnych vysnoŭ.
Archieałahičnyja danyja, zrazumieła, niapoŭnyja: šmat jakija źjavy prosta nie adlustroŭvajucca. Stajanki na adkrytych miescach, jakija byli davoli zvyčajnymi, amal nikoli nie znachodziać, a voś piačornyja sustrakajucca čaściej — tam lepiej zachoŭvajucca ślady žyćcia, choć nasamreč jany byli radziejšymi. Tamu aceńvać kolkaść nasielnictva tolki na padstavie archieałahičnych znachodak nielha. Zamiest hetaha vykarystoŭvajuć uskosnyja mietady: analizujuć kolkaść stajanak, robiać papraŭki na toje, što mnohija ź ich nie vyjaŭleny, madelujuć kolkaść ludziej na roznych typach pasieliščaŭ i hetak dalej.
Karta sučasnaj Jeŭropy ŭ epochu poźniaha dryjasu (linija mora pakazanaja niekarektna). Praz pachaładańnie lasy (ciomna-zialonym) amal źnikli. Panavali tundrastep i palarnaja pustynia, a step z astravami dreŭ staŭ redkaj źjavaj. Fota: Wikimedia Commons
Hetym razam navukoŭcy daśledavali 635 tysiač kvadratnych kiłamietraŭ toj častki Jeŭropy, što była volnaja ad ledavika pierad poźnim dryjasam. U hetaj zonie vyjavili 1220 archieałahičnych kropak, datavanych ciopłym pieryjadam. Ale paśla nastupu dryjasu ich kolkaść skaraciłasia da 625 — u mnohich rehijonach stajanki źnikli naohuł.
U ciopły pieryjad nasielnictva Jeŭropy ŭ daśledavanaj zonie składała prykładna 8100 čałaviek (z dyjapazonam ad 4800 da 14300, pry hetym siaredniaje značeńnie — najbolš imaviernaje). U pieryjad poźniaha dryjasu ličby skaračajucca da 4250 čałaviek — ź minimumam u 2200 i maksimumam u 8800.
Hetaje padzieńnie — nie rekordnaje: prykładna 25—29 tysiač hadoŭ tamu, padčas apošniaha ledavikovaha maksimumu, kolkaść nasielnictva skaraciłasia jašče bolš — utraja. Pavodle hienietyčnych źviestak, častka tahačasnych papulacyj zusim źnikła, nie pakinuŭšy naščadkaŭ.
Ale asablivaść pieryjadu poźniaha dryjasu ŭ tym, što źnižeńnie ščylnaści nasielnictva było niaroŭnym. Zachad Jeŭropy paciarpieŭ značna bolš za ŭschod.
Zialonym paznačany zony ź ludskimi śladami da poźniaha dryjasu, sinim — padčas dryjasu. Fota: Isabell Schmidt et al.
Pavodle acenak, u paŭnočna-zachodniaj Jeŭropie plusavyja letnija tempieratury trymalisia tolki dva miesiacy na hod, va ŭschodniaj — try. U takoj situacyi mihracyja nasielnictva na ŭschod całkam łahičnaja. Ale tempieratura — nie adziny faktar.
Pachaładańnie zaŭždy pryvodzić da skaračeńnia apadkaŭ. Uzrovień vady źnižajecca, i vada ŭ mnohich miescach źnikaje razam z rekami. A bieź ich niama i presnaj vady. Da taho ž pachaładańnie masava źniščaje raślinnaść, praz što hrunt lohka ździmajecca vietram. Piasok na pavierchni dazvalaje vadzie jašče chutčej sychodzić u hłybiniu. Travajednyja žyvioły pieramiaščalisia tudy, dzie choć niešta zastavałasia — u asnoŭnym na ŭschod Jeŭropy.
Siarod tezisaŭ navukoŭcaŭ jość i sprečnyja. Naprykład, jany častkova tłumačać padzieńnie nasielnictva vyviaržeńniem Łachier-Ze ŭ Hiermanii. Ale jano dakładna datujecca 13000 hadoŭ tamu — sami daśledčyki z hetym zhodnyja. A źmianšeńnie nasielnictva pačałosia tolki praz try stahodździ — z pačatkam poźniaha dryjasu, 12700 hadoŭ tamu.
Raźlot čaścinak škła paśla vybuchu kamiety poźniaha dryjasu. Fota: Wikimedia Commons
Aŭtary taksama abyšli bokam dokazy masavych pažaraŭ u Paŭnočnym paŭšarji padčas nastupleńnia dryjasu. Pavodle acenak, pavyharała čverć usioj raślinnaj sušy Paŭnočnaj Amieryki, Jeŭropy i Blizkaha Uschodu. Prychilniki hipotezy pra kamietny ŭdar tłumačać heta tym, što padčas padzieńnia vialikaha abjekta ŭ atmaśfieru vylatajuć abłomki, častka jakich viartajecca na Ziamlu, razahravajecca ŭ pavietry i moža padpalvać travu.
Vydańnie adznačaje, što isnuje mierkavańnie, što hetaja padzieja adlustravanaja ŭ falkłory mnohich narodaŭ Paŭnočnaj Amieryki. Voś jak u padańniach actekaŭ adlustravanaja, mierkavana, hetaja padzieja:
«Ź nieba pačaŭ padać ciažki doždž z vohniennych kamianioŭ i kryvi. Jon sypaŭsia na damy — i tyja ŭspychvali ahniom. <…> Jon upaŭ na lasy — i prahłynuŭ ich. Ludzi šukali schovišča, ale ich adzieńnie achoplivała połymia, i jany hinuli. <…> Ad padzieńnia raspalenych kamianioj skałynałasia ziamla. <…> Narešcie, kali ŭsio skončyłasia, toŭstyja ciomnyja chmary zakryli nieba na doŭhija dvaccać piać hadoŭ».