Piša Aleś Čajčyc.
Da vybaraŭ u «Pałatu pradstaŭnikoŭ» zastałosia mienš za miesiac. Ale ŭžo ciapier možna kanstatavać, što demakratyčnych parlamenckich vybaraŭ u Biełarusi sioleta znoŭ nie adbyłosia.
Vybary — heta nia tolki dzień hałasavańnia, ale i ŭsia kampanija, jakaja hetamu dniu papiaredničaje: rehistracyja kandydataŭ, farmavańnie vybarčych kamisij, pieradvybarčaja ahitacyja.
Demakratyčnyja vybary — heta vybary, na jakich uvieś praces prachodzić prazrysta i sumlenna. Heta kali ŭsie ŭdzielniki, i praŭładnyja, i apazycyjnyja, niahledziačy na svoj status i svaje adnosiny da dziejučaj ułady, znachodziacca ŭ roŭnych umovach.
U sučasnaj Biełarusi ŭvieś praces i nadalej manapalizavany «partyjaj ułady».
U vybarčyja kamisii ad alternatyŭnych palityčnych siłaŭ prajšli ličanyja adzinki: pavodle nazirańniaŭ, pa ŭsioj 9-miljonnaj krainie tolki piać pradstaŭnikoŭ apazycyjnych partyj uvajšli ŭ terytaryjalnyja kamisii, i tolki 26 — u akruhovyja kamisii. Ahulny pracent pradstaŭnikoŭ apazycyi ŭ składzie terytaryjalnych i akruhovych kamisij — amal nulavy (5,4% i 1,8%). Padlik hałasoŭ i farmiravańnie vynikaŭ vybaraŭ budzie nieprazrystym: sytuacyja takaja ž ci navat horšaja, čym na minułych takich «vybarach». Na siabraŭ inicyjatyŭnych hrupaŭ kandydataŭ ad apazycyi akazvajecca vialiki cisk. Jość fakt zvalnieńnia čałavieka pa palityčnych matyvach z pracy za ŭdzieł u vybarach ad apazycyi.
Z svabodaj słova sytuacyja ŭ Biełarusi tak i nie źmianiłasia: apazycyja nia maje realnaha dostupu da dziaržaŭnych ahulnanacyjanalnych ŚMI — televizii, dziaržaŭnych hazetaŭ, radyjo.
«Dziaržaŭnyja ŚMI» ŭ narmalnaj demakratyčnaj krainie aznačaje «ŭsichnyja ŚMI», dastupnyja ŭsim palityčnym siłam, a nia tolki ŭradu. U Biełarusi heta nia tak.
Pa ŭskosnych pryznakach možna mierkavać, što ŭłada ŭžo vyznačyłasia amal z usim składam budučaj «Pałaty pradstaŭnikoŭ». Pradstaŭnikoŭ inšych palityčnych siłaŭ, akramia namenklaturnaj «partyi ŭłady», siarod ich niama.
I ŭ nacyjanalnych intaresach Biełarusi, i ŭ intaresach ułady — madernizacyja blizkaj da bankructva biełaruskaj sacyjalna-ekanamičnaj madeli i palapšeńnie stasunkaŭ z krainami Zachadu.
Ciapierašnija vybary ŭ «Pałatu pradstaŭnikoŭ» byli aknom mahčymaściaŭ dla ŭłady, kab prademanstravać surjoznaść svaich namieraŭ i dać akuratny kanstruktyŭny impuls i adnamu, i druhomu.
Kali nie praz praviadzieńnie vybaraŭ zhodna z standartami, pryniatymi ŭ cyvilizavanych krainach, dyk chacia b praz de-fakta pryznačeńnie deputatami niekalkich apazycyjaneraŭ. Šaniec na heta jašče zastajecca, ale źmianšajecca z kožnym dniom.
U hetaj suviazi ja b ustrymaŭsia i ad tatalnaj krytyki ludziej, jakija balatujucca ŭ parlament. Treba adroźnivać roznyja farmaty supracoŭnictva palityčnych/kalapalityčnych hramadzkich struktur z aficyjnymi ŭładami. Adna sprava — być advakatami režymu na mižnarodnaj arenie i dabivacca źmiahčeńnia patrabavańniaŭ Zachada adnosna demakratyzacyi Biełarusi i ŭvohule źniaćcia z paradku dnia pytańniaŭ pra demakratyju i pravy čałavieka, jak heta, pa maich asabistych nazirańniach, robiać «Centar Astrahorskaha» i BISS. Inšaja sprava — pracavać chaj navat i padstaŭnoj apazycyjaj, ale pry hetym realna ahučvać na publicy całkam słušnyja rečy adnosna demakratyzacyi, nieabchodnaści mirnych i pastupovych pieramienaŭ, i takim čynam hetyja zvyšaktualnyja pytańni vynasić na ŭnutrybiełaruski paradak dnia.
Biełarusi patrebnyja pastupovyja mirnyja demakratyčnyja pieramieny.
I joj nia treba, kab Zachad — adziny dziejučy bok, jaki moža ŭłady na hetyja pieramieny «natchnić» — źmiakčaŭ svaju palityku adnosna aficyjnych uładaŭ raniej, čym hetyja pieramieny adbuducca, i kab jon takim čynam pazbaŭlaŭ ułady tak nieabchodnaj im matyvacyi.
Stanovišča takoje, što raźličvać na «aksamitnuju revalucyju» i pierałom dziakujučy masavym vuličnym pratestam siońnia nie davodzicca. Ale mahčymaści dla taho, kab pačać płaŭnuju transfarmacyju «źvierchu», byli i pakul što zastajucca.
Miač na baku ŭładaŭ.
Apazycyi ŭ parlamencie niama ŭžo dvaccać hadoŭ, joj ad čarhovaha nieprachadžeńnia tudy budzie ni choładna, ni horača.
Ale źjaŭleńnie pradstaŭnikoŭ alternatyŭnych palityčnych siłaŭ ŭ «Pałacie pradstaŭnikoŭ» było b vyhadnaje ŭładam: heta byŭ by indykatar hatovaści ciapierašniaha palityčnaha režymu da płaŭnaj evalucyi i da taho, kab kaliści zrabicca rukapadatnym na Zachadzie. Tut važna, kab apazycyjanery ŭ słušny čas chacia b prysutničali ŭ vybarčych biuleteniach — i choć u małaj kolkaści, ale jany tam jość.
U Biełaruskim parlamencie u 2016 hodzie pavinna była b, narešcie, źjavicca chacia b nievialikaja hrupa deputataŭ ad apazycyi. Heta adzinaje, što ŭ krainie mahło b źmianicca ad hetych vybaraŭ, i heta pieradusim u intaresach A. Łukašenki. Nastupny taki šaniec ułada miećmie tolki ŭ 2018 hodzie, na nastupnych vybarach u miascovyja saviety.
A pamiž ciapierašnim časam i 2018 h. nas mohuć čakać paŭtara zmarnavanyja hady bieź istotnaha prahresu ŭ reformach i stasunkach z Zachadam — ale z nadalej dehradujučaj ekanomikaj i źbiadnieńniem ludziej.
Biudžet sioletnich vybaraŭ składaje bolš za $10 młn. Kali pa ich vynikach u Biełarusi nie źjaviacca deputaty-apazycyjanery, značyć hetyja hrošy taksama možna było b śmieła patracić na niešta bolš karysnaje.
Kamientary