«Narmalnyja ludzi niasuć praŭdu, a biełarusy — kryŭdu». Hutarka z Adamam Hłobusam

Piśmieńnik Adam Hłobus nie stamlajecca pravakavać. Navat i ŭ hetym intervju. «Dźvie dušy» — voś formuła biełarusa, śćviardžaje jon. A Znosak — taki ž archietyp biełarusa, jak Don-Kichot — ispanca. U rai nam dazvolać rabić usie śmiarotnyja hrachi: zajzdrościć, błudzić i žerci, kolki ŭlezie. Inakš navošta nam raj? I Hłobus skieptyčny adnosna palityki. Kaho cikavić, chto kiravaŭ Hałandyjaj pry žyćci Van Hoha, kaža jon.

Litaraturnaja premija imia Ježy Hiedrojca znoŭ nie abyšłasia biez Adama Hłobusa. Sioleta piśmieńnik i mastak uvajšoŭ u lik naminantaŭ z knihaj partretaŭ «Rysy». Karystajemsia nahodaj i raspytvajem viadomaha pravakatara pra pakryŭdžanych sučaśnikaŭ, usprymańnie erotyki i pra toje, ci hatovyja biełarusy da pieramien.

— Niekali kniha ŭ padobnym da «Rysaŭ» farmacie — zbor partretaŭ «sUčaśniki» — pakryŭdziła vašych kaleh, z-za jaje vy navat nie byli pryniatyja ŭ Sajuz mastakoŭ. Ci pavinny być u aŭtara tvora mastactva maralnyja abmiežavańni?

— Kali ŭsie narmalnyja ludzi niasuć praŭdu, to biełarusy — kryŭdu, heta naša asnoŭnaje pačućcio, u nas kryŭda na ŭsich. Tamu biełaruski piśmieńnik abaviazany kryŭdzić — nie abražać, a kryŭdzić. Mienavita pra takich sUčaśnikaŭ Kupała napisaŭ «Tutejšych», ja rady, što ŭ Kupałaŭskim iznoŭ rychtujecca ich premjera, znoŭ Znosak aktualny.

Pavialičyć

— Na žal, aktualny.

— Čamu na žal?

Znosak narmalny biełarus. Voś ispaniec — heta Don Kichot, ruski — kniaź Myškin, a biełarus — Znosak, prystasavaniec,

jakomu ŭsio roŭna, być ruskim ci palakam.

Ciapier pa ŭsim śviecie biełarusy vyjšli sa ściažkami — zaŭtra jany ich zhornuć i znoŭ stanuć chto amierykancam, chto francuzam, chto «miedždu protčym» ruskim, hetaje chamieleonstva dla biełarusa arhaničnaje.

«SUčaśniki» vyklikali efiekt vybuchu ŭ bałocie — bomba ŭzarvałasia i ŭsich zalapała, ale «Rysy» raspaviadajuć pra stanoŭčych hierojaŭ, a stvaryć stanoŭčy vobraz składana, bo jość ryzyka, što jon budzie viały, pradkazalny i presny. Kali pišaš «paradnyja» partrety, knižka, viadoma, nie takaja efiektnaja, jak vybuch u bałocie. Zrešty, ciapier u mianie jość karykaturny prajekt «Mrazi» — nu, moža, «Mraziami» ja jaho nie budu nazyvać, chaj buduć «Šaržy».

Pavialičyć

— Chto vašy hieroi ŭ «Rysach»?

— Ja pišu pra tvorčych ludziej. Zmahańnie za ŭładu — nie majo, nie baču tam hierojaŭ. Kali ja pracavaŭ nad «Suśvietnaj historyjaj» u 24 tamach, jakaja vytrymała vosiem nakładaŭ, prapanavaŭ skaracić fakty pra vojny i dadać kultury, navuki, cyvilizacyjnych adkryćciaŭ, karaciej, mienš fiuraraŭ i dyktataraŭ — bolš kulturnych dziejačaŭ. My pavinny vyvučać nie historyju vajny, bo heta bieśpierśpiektyŭna, i nie Hitlera sa Stalinym, bo heta dehienieraty.

Kaho cikavić, chto kiravaŭ Hałandyjaj pry žyćci Van Hoha?

Kali palityčnaja zaducha stanovicca nievynosnaj, ja starajusia dumać pra mastakoŭ.

— U adnym sa svaich pastoŭ u «Fejsbuku» vy napisali, što «mnohija mastaki i piśmieńniki vas nie lubiać i robiać roznuju dreń». Jak vy dumajecie čamu?

— Zajzdraść, jana niepazbyŭnaja, bo siem śmiarotnych hrachoŭ vybudavany tak, što, kali ty nie ŭčyniaješ šeść, abaviazkova ŭčyniaješ siomy, my zaŭsiody budziem hrešnyja, tym bolš hrachi, asabliva śmiarotnyja, — heta vielmi pryjemna. Dumaju, u rai nam dazvolać rabić usie śmiarotnyja hrachi: zajzdrościć, błudzić i žerci, kolki ŭlezie. Inakš navošta nam raj?

— Moža, taja nieluboŭ spravakavanaja niečym kštałtu «sUčaśnikaŭ»?

— Ja zajmaŭsia sportam, tamu viedaju: kab udaryć macniej, treba ŭdaryć, kali na ciabie iduć, — mienš siły, a efiekt bolšy. Ja nikoli nie pačynaju pieršy, čakaju, kali napaduć i padstaŭlaju kułak — i čałaviek raźbivajecca. Voś niechta da mianie prychodzić i pad sakretam raskazvaje pra inšaha čałavieka, jakaja jon svołač. Mnie zastajecca dačakacca, kali taja svołač što-niebudź na mianie haŭknie, i raz — pakazać historyju.

Pavialičyć

Kali b Dante zahnaŭ u piekła Hamiera i ŭsiu školnuju prahramu, chto b čytaŭ jaho «Boskuju kamiedyju»? Jon zrazumieŭ, što treba panasoŭvać tudy sUčaśnikaŭ, praŭda, u sUčaśnikaŭ zaŭsiody ciažkaja reakcyja, tamu Dante i vyhnali, jak vyhnali Džojsa, kali jon napisaŭ «Dublincaŭ». Kab vykazacca pra takich sUčaśnikaŭ, patrebna mužnaść. Aleksijevič ličyć, što ź ludźmi tak nielha pastupać, tak mnie i skazała: «Ja čytaju vaš «Fejsbuk» — tak pra ludziej pisać nielha».

— Darečy, vy ličycie, što biełaruski piśmieńnik musić pisać na biełaruskaj movie: kali hramadstva spres ruskamoŭnaje, čamu da piśmieńnika asablivaje patrabavańnie?

— Bo jon idzie krychu napieradzie. U časy Puškina elita razmaŭlała pa-francuzsku, a tyja, chto razmaŭlaŭ pa-rusku, nie čytali. I našto było Puškinu pisać pa-rusku? Značyć, u nas jość misija:

biełaruski piśmieńnik — krychu bolš, čym aŭtar, jaki zabaŭlaje publiku, jaho knižka vykonvaje nacyjastvaralnuju, dziaržavastvaralnuju i maralestvaralnuju funkcyi.

— Chto-nichto ź piśmieńnikaŭ skardzicca, što biełaruskaja litaraturnaja supołka prymaje jaho jak aŭtsajdara. Ci jość u nas uvohule litaraturnaja supołka i ci adčuvajecie vy siabie jaje častkaj?

— Ujavicie, mnie šeść hadoŭ, ja vychodžu z padjezda i baču staroha čałavieka va ŭsim novym. Mianie heta dzivić, bo my ŭsie žyviom biedna, novyja boty albo padoranaja mamie paetesaj Dusiaj Łoś šal — cełaja padzieja va ŭsim domie, i tady baćka kaža, što heta Jazep Pušča, jaki viarnuŭsia z łahieraŭ i pa darozie kupiŭ adrazu ŭsiu patrebnuju adziežu. Ja viedaŭ Jazepa Pušču, žyŭ u adnym padjeździe z Karatkievičam, Stralcovym, Vitkam, Navumienkam, Hilevičam, moj baćka — piśmieńnik, maci pracavała ŭ biblijatecy, pradmovu da majoj pieršaj knihi napisali Karatkievič i Stralcoŭ — jasna, što

ja nie prosta častka, a praciah hetaj supolnaści.

Viedajecie, kali niekaha zabivajuć, achviara ŭ niejkaj stupieni taksama vinavataja: toj, chto adčuvaje siabie aŭtsajdaram, sam vinavaty, što jaho nie lubiać, i kali jon dumaje, što budzie kryšyć na supołku batony, a my skažam, maŭlaŭ, my ŭsie nakont ciabie pamylalisia, dyk nie — jon prosta nikčemnaść i dreń. Heta ŭ nas tradycyja: piśmieńniki, jakich niedalubili i niedatrachali.

Pavialičyć

— Vy kazali, što sapraŭdny litaratar musić rychtavacca nie da atrymańnia Nobiela, a da admaŭleńnia ad Nobieleŭskaj premii. Kali atrymajecie Hiedrojca, admoviciesia?

— Addam hrošy na ramont PEN-Centra, dzie maja litaraturnaja škoła, — treba tam stol pabialić i šmat čaho zrabić, dziakuj Bohu, u nas ciapier dobraja staršynia [Śviatłana Aleksijevič. — Aŭt.].

— Vy viadomy jak pieršaprachodziec u biełaruskaj eratyčnaj litaratury. Jak naša hramadstva ŭsprymaje erotyku i ci hatova jano havaryć pra seks?

— Ja niejak pačuŭ, što kožnaja čaćviortaja dumka ŭ čałavieka — relihijnaja, i vyrašyŭ, što try astatnija — heta navukovaja racyjanalnaja dumka, mastakoŭskaja i, narešcie, eratyčnaja. Adpaviedna, mnie ŭsio adno, jość u Savieckim Sajuzie seks ci niama: kožnaja čaćviortaja dumka ŭ čałavieka ŭsio roŭna budzie eratyčnaj, zakładzienaj na praciah rodu, pošuk partniora, kachańnie i ciapło. Da taho ž mastaku možna ŭsio: Capkała albo čałaviek, padobny da Capkały, ź dźviuma hołymi žančynami ŭsich aburaje, a Hłobus ź piaćciu hołymi žančynami ŭ majsterni — heta narmalna, choć šeść.

— A nakolki svabodna z erotykaj na našych vystavačnych placoŭkach?

— Kali ty abviaščaješ vystavu na adzin dzień i abiacaješ pastavić achovu, kab na jaje nie puścili dziaciej, — jość nadzieja, što praskočyš, i milicyjanier nie pryjdzie i nie zhasić rubilnikam śviatło. Ja raźviešvaŭ vystavu — prychodziać i kažuć: «Jo-majo, možna my heta pakul zaviesim?» — navat demakratyčnaja halereja «Ŭ» pazaviešvała pałovu maich prac.

Pavialičyć

— Raskažycie pra svoj dośvied sutyknieńnia z cenzuraj.

— Ja, napeŭna, bolš za ŭsich sustrakaŭsia z cenzuraj. Jość navat taki časopis «Index on Censorship», što drukuje zabaronienych na radzimie piśmieńnikaŭ, — tam publikavali maje raboty, i ja hetym hanarusia. U nas šmat raskazvajuć, jak kaho zabaraniali, a paprosiš pakazać zabaronienuju knižku: «Nu, heta vo, nu…» — i ni ŭ koha niama. Možna pahladzieć, jakija Leninskija premii i premii Leninskaha kamsamoła atrymlivali piśmieńniki, jakija kazali, što ich byccam zabaraniali. A ja tym časam mahu ŭziać z palički asobnik i raskazać, jak

savieckaja cenzura źniščyła ŭvieś nakład majoj knihi «Hrud». Ja dumaŭ, što nikoli jaje nie znajdu, a adnojčy zvonić mnie Skobła i kaža: «Tut pamior adzin pałkoŭnik KDB, jaho syn raspradaje biblijateku i tam jość tvoj «Hrud» — addaść za piać dalaraŭ».

My pryjšli da syna hetaha pałkoŭnika, šukali-šukali i nie mahli knižku znajści, a potym akazałasia, u biblijatecy jość asobnaja palica zabaronienaj litaratury — tam stajaŭ moj «Hrud», sšyty jak sšyvajuć kryminalnyja spravy, z cenzurnymi paznakami pra mistycyzm, bohašukalnictva i apalityčnaść. Toje sutyknieńnie ŭ Sajuzie mastakoŭ nakont «sUčaśnikaŭ» — taksama cenzura, bo jak da mastaka da mianie pretenzij nie było.

— Vaš komiks «Dzikaje palavańnie» vydavaŭsia čatyry razy. U minułym hodzie hość «Listapada» Kšyštaf Zanusi ŭ adnym ź intervju pabłažliva skazaŭ, što «komiks — heta prymityŭny srodak kamunikacyi z aŭdytoryjaj». Što vy na heta skažacie?

— My viedajem polskuju pychu, Zanusi pabłažliva vykazvaŭsia i pra biełaruskaje kino, maŭlaŭ, polski ci ruski kiniematohraf jość, a biełaruskaha nie isnuje. Kali tak razhladać, jość tolki amierykanski kiniematohraf, i Zanusi tam niama, heta trecierazradny režysior. Komiks — nie prosta knižačka dla dziaciej, što taksama było b cudoŭna, a ŭnikalnaja źjava, što spałučaje malunak, tekst, koler. Naohuł, admaŭlać niejki žanr — duraść. Tym bolš, kino i jość sfatahrafavany komiks, kali tak pahladzieć, spačatku byŭ komiks i tolki potym — kino. U raskadroŭcy hienijalnaha režysiora Ejzienštejna albo jakoha-niebudź Hrynueja ty bačyš, jak pramalavany kožny kadr, što paśla ŭvasobleny na ekranie.

Pavialičyć

— Na fonie apošnich padziej u krainie, na vaš pohlad, biełarusy hatovyja da pieramien?

— Dakładna nie hatovy, ni viarchi, ni nizy, ni siaredzina — nichto. Byccam by ŭsie razumiejuć, u tym liku ŭłada, što ŭ staroj tak zvanaj elity ŭsio mienš sił na kiravańnie dziaržavaj, ale i novaja elita ničoha nie prapanavała. U mianie ŭvieś čas pytajucca, ci buduć stralać, i ja zadumvajusia pra ŭkrainskuju Niabiesnuju sotniu.

U nas jość pomnik Kurłoŭskamu rasstrełu 1905 hoda, kali ŭ Minsku rasstralali mirnuju demanstracyju z dvaccaci tysiač čałaviek — jakraz sto čałaviek zahinuła, u nas jość svaja Niabiesnaja sotnia, pra jakuju my zabyli.

Kali havoryš, što na adnoj sa stancyj mietro ŭ Minsku jość pryśviečany joj pomnik, usie pytajucca, a na jakoj stancyi, ty kažaš, što na «Płoščy Lenina», tady pytajucca, a dzie tam pomnik, — i kali havoryš, što treba padniacca pa leśvicy ŭ bok vakzała i pierad tym, jak paviarnuć naleva, kab vyjści ŭ tanel, na ścianie jość miemaryjalny znak, pytajucca: «Što, praŭda, jon tam jość?» My vielmi lohka zabyvajem, a da vietru pieramien treba rychtavacca. Kali na mitynhi vychodziać ź dziećmi i sabakami, značyć, ludzi navat nie pačytali ŭ internecie, jak chadzić na mitynh, kab było jak maha mienš achviar.

Kali chočaš zmahacca — vychodź i zmahajsia, tolki spačatku schadzi na «Płošču Lenina» i pahladzi na pomnik.

— U vas vialiki dośvied udziełu ŭ pratestach?

— Kaniešnie, z 1988 da 2015 hoda, ja viedaju, jak apranacca, jak chadzić, jak uciakać, dzie lepš być napieradzie, a dzie — u kancy. Viedaju, što treba być zašpilenym na ŭsie huziki i nie raziavacca, kab ciabie, prosta z-za taho, što ty raziavaty, nie zaciahnuli ŭ aŭtazak. Kali idzieš pratestavać, ty pavinien być padrychtavany i maralna, i fizična. Vy ž bačycie, jak rychtujecca supraćlehły bok, — a my vychodzim prosta tak i ździŭlajemsia, što nam dali dubinaj pa hałavie. Dziaržava — vielmi surjoznaja arhanizacyja, ź joj nielha abychodzicca žartam i pa prykole, heta nie taja substancyja, jakaja razumieje humar, ironiju ci samaironiju.

Pavialičyć

— My pačynali sa Znosaka — jakimi jašče jakaściami adroźnivajucca biełarusy?

— Mnie śmiešnyja biełarusy, što ličać siabie lićvinami, humanoidami, savieckimi ludźmi, śmiešna, što ŭ ich taksama jość ciaha da vieličy. Čytaješ u Chieminhueja: «Amierykaniec jedzie ŭ ciahniku i bačyć Paryž», — i dumaješ, ci možna toje samaje napisać pra biełarusa, i razumieješ, što amierykaniec moža jechać u ciahniku i bačyć Paryž, a ź biełarusam heta niejak niepierakanaŭča, kali tolki heta nie biełarus, što zakasiŭ pad amierykanca. Mianie ździŭlała, kali maje adnakurśniki pryjechali z Paryža i adzin pierad adnym raskazvali: «Voś Paŭłoŭski ŭžo čysty francuz». Ja kažu: «Hiena, a ty?» — «Nu, ja samo saboj, ale ja, viedaješ, kryšku z Madahaskara». Ja padumaŭ, tolki biełarus moža tak zakrucić: adzin staŭ paryžskim francuzam za piatnaccać hadoŭ, a druhi za piać, zatoje ŭžo z Madahaskara. Da taho ž,

biełarusy lubiać być druhimi, jak naš Andrej Hramyka, što ličyŭsia kiraŭnikom Savieckaha Sajuza, ale ŭsio roŭna zastavaŭsia niejkim druhim.

Biełarusu tak utulna: u Kijevie ŭ jaho starejšy brat — ukrainiec, u Varšavie jon znoŭ druhi, u Vilni — jasna, što palakaŭ bolš, ale biełarus ich adsunie i ŭsio roŭna stanie druhim. Jon naohuł lubić usio padvojenaje, kab była druhaja stalica, nie važna, Varšava, Maskva ci Kijeŭ, — z adnoj jon nie vytrymaje; kab było dźvie movy, na ŭsialaki vypadak, — biełaruskaja i ruskaja, biełaruskaja i polskaja, a kali što, biełaruskaja i paleskaja, hałoŭnaje, kamplekt. Napeŭna,

dualizm adroźnivaje nas ad usich susiedziaŭ, «Dźvie dušy» Hareckaha — heta formuła biełarusa.

— A chto ŭ nas druhi prezident?

— Ivonka Surviła. Darečy, žančyna.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0