Historyja rodu — heta nie tolki daty i imiony. Pry pravilnym padychodzie kožny čałaviek moža znajści šmat cikavaha pra svaich prodkaŭ. «Naša Niva» skłała pakrokavuju instrukcyju ab tym, jak źbirać infarmacyju z archivaŭ, sajtaŭ i sacyjalnych sietak.
Druhaja suśvietnaja vajna. Fota: Markaŭ Hrynbierh Mark
Pa parady my źviarnulisia da hienieałoha Kasi (imia hieraini źmieniena). Jana nie vučyłasia na histaryčnym fakultecie, ale heta nie pieraškodziła joj napisać niekalki knih pa hienieałohii i daskanała vyvučyć nie tolki svoj rod, ale i inšyja. Ekśpiertka vieryć, što kožny moža napisać historyju svajoj siamji nie tolki praz suchija daty naradžeńnia i śmierci. Adnak dla hetaha treba mietadyčna šukać infarmacyju roznymi sposabami.
Pieršy krok — skłaści čarnavik dreva i parazmaŭlać sa svajakami
Z samaha pačatku hienieałoh raić skłaści dreva rodu tak, jak vy jaho sabie pryblizna ŭjaŭlajecie. Jość šmat biaspłatnych sajtaŭ, praź jakija heta možna zrabić, — u tym liku ŭ fotaredaktary Canva.
Novaja infarmacyja moža źjavicca padčas razmoŭ sa svajakami. Čym bližejšy čałaviek, tym praściej. Nie treba adrazu jechać da babuli, kali žyviacie razam z maci. Intervju Kasia raić zapisvać na dyktafon ci na videa, bo byvaje, što infarmacyja, jakaja zaraz zdajecca niecikavaj, moža spatrebicca praz šmat hadoŭ.
«Naprykład, zaraz ty pytaješsia tolki pra daty i imiony, a babula budzie raskazvać historyju vioski. Praz 10 hadoŭ ty pišaš knihu ci časopis [pra viosku], a infarmacyja ŭžo stračana».
Razhavaryć čałavieka, asabliva stałaha ŭzrostu, moža być składanaj zadačaj. Kasia kaža, što treba adšturchoŭvacca ad uspaminaŭ. Naprykład, nie pytać naŭprost pra hod naradžeńnia pradzieda, a zachodzić praz uskosnyja padziei: kolki jamu było, kali jon z vajny viarnuŭsia? A ci jon tady pracavaŭ?
Treba razhladać razam albomy z fotazdymkami — za kadry možna začapicca i zhadać niejkuju historyju.
Moža zdarycca, što ź pieršaha razu dyjałoh nie pojdzie. Tady varta viartacca iznoŭ, u inšyja dni. Kali heta vioska, to ŭspaminy možna sabrać i ad susiedziaŭ. Da ich možna zajści z padarunkam, prapanavać razam vypić harbaty.
Pošuk u adkrytych anłajn-krynicach
Važna nie spyniacca na siamiejnych lehiendach, kaža Kasia. Dobry ton u hienieałohii — kali kožny fakt paćvierdžany dakumientalna.
«Nie viercie frazam «maja babka była habrejka, bo vałasy byli kučaravyja». Umoŭna, treba ličyć čałavieka baćkam, kali tak napisana ŭ paśviedčańni ab naradžeńni».
Zapyty pa imionach i proźviščach varta ŭvodzić i ŭ Google, i ŭ «Jandeks» — jany dajuć roznyja vyniki. Infarmacyju pra ŭdzielnikaŭ Druhoj suśvietnaj vajny čaściej znachodziać na rasijskich partałach «Pamiať naroda» i «Podvih naroda». Kali adnojčy vy ničoha tam nie znajšli — heta nie pryčyna spyniać pošuki, bo bazy časta abnaŭlajucca, asabliva da 9 maja.
Pa Biełarusi pracuje hienieałahičny prajekt «Žnivo».
Kasia navat znachodziła fotazdymki ludziej dziakujučy hetym resursam. U pali pošuku varta ŭvodzić usie mahčymyja danyja.
Taksama ekśpiertka raić niekatoryja anhłamoŭnyja resursy i prykładańni dla sistematyzacyi zdabytaj infarmacyi: MyHeritage, ancestry.com, FamilySearch i MobileFamilyTree (apošni pracuje tolki na iOS).
Zapyty ŭ archivy
Z pytańniem pra kankretnaha čałavieka ŭ archiŭ zvyčajna źviartajucca praz formu na sajcie — funkcyju «bijahrafičny zapyt». Jaje treba zapoŭnić anłajn, na ruskaj abo biełaruskaj movie. Adkaz prychodzić na poštu ŭ vyhladzie tablicy. Košt pasłuhi ŭ Nacyjanalnym histaryčnym archivie — 55 rubloŭ.
Źviartacca mohuć i tyja, chto nie ŭ Biełarusi. U takim vypadku treba taksama anłajn zapoŭnić formu, ale paznačyć adras znajomych u krainie. Jany zmohuć sfatahrafavać list z danymi.
Nieabchodna paznačyć pieryjad, za jaki treba šukać infarmacyju, bo supracoŭniki archiva nie mohuć prahladać mietryčnyja knihi za ŭsie mahčymyja hady.
Navat kali vam adkažuć, što danych niama, nie varta spyniać pošuki.
«Našy prodki nie tolki naradžalisia, vychodzili zamuž ci žanilisia i pamirali. Jany rabili šmat čaho jašče: płacili padatki, pracavali, svarylisia, chadzili ŭ sud. Treba šukać pa łakacyjach, cerkvach, proźviščach u archiŭnych bazach. Tady znojdziecie nie tolki proźviščy i daty, a i cikavyja fakty».
Šukać treba pa roznych sielsavietach, cerkvach i kaściołach. Čałaviek, jaki žyŭ kala carkvy, nasamreč moh adnosicca da kaścioła, što znachodziŭsia dalej. Tamu važna praviarać usie miescy navokał. Praściej heta rabić z dapamohaj partała familio.org, dzie jość karta z nasielenymi punktami.
U archivach možna zakazać nie tolki bijahrafičny, ale i hienieałahičny zapyt. Apošni budzie daražejšy i daŭžejšy pa terminach. Kasia raić u takich vypadkach źviartacca da prafiesijnych hienieałohaŭ — jany bolš zacikaŭleny ŭ jakaści vyniku.
Zvarot u ZAHS
Danyja pra prodkaŭ u ZAHSie možna znajści, pačynajučy z 1917 hoda. Zapyt možna zrabić u lubym ZAHSie, a infarmacyju buduć šukać pa rehijonie, dzie heta patrebna. Pasłuha biaspłatnaja.
Ale, u adroźnieńnie ad archivaŭ, tut treba dakazać rodnasnyja suviazi z čałaviekam, pra jakoha vy pytajeciesia. I hetyja suviazi pavinny być nie dalej jak u dva kaleny — to-bok, možna daviedacca pra babulu, ale nie pra prababulu.
ZAHS šukaje infarmacyju ŭ miežach siami hadoŭ: kali čałaviek naradziŭsia ŭ 1950 hodzie — pravierać jašče try hady da i try hady paśla.
Pošuk va ŭniviersitetach i miescach pracy
Siarod nietryvijalnych miescaŭ dla pošuku infarmacyi — VNU i miescy pracy svajakoŭ. Pierad tym jak iści va ŭniviersitet, lepš patelefanavać — tam padkažuć, kudy źviartacca.
Kasia kaža, što nie zaŭsiody patrabujuć dakazać svajactva, kab pahladzieć asabistuju spravu. Tak jana znajšła aŭtabijahrafiju adnaho čałavieka, jakaja zachoŭvałasia ŭ jaho papcy.
Kali čałaviek vučyŭsia zavočna, u asabistaj spravie moža być paznačana miesca pracy — i tudy taksama možna źviarnucca.
Supracoŭniki VNU mohuć ździvicca takomu zapytu, bo jon dla ich redki. Ale važna padkreślivać, što vam cikavaja mienavita hienieałohija i historyja kankretnaha čałavieka.
Forumy pa hienieałohii i sacsietki
Kasia raić znajomicca z adnadumcami. Amatary hienieałohii časta dzielacca karysnymi resursami i svaimi znachodkami.
Možna pisać pra svaje pošuki ŭ instahramie ci fejsbuku. Kasia raić navat zavieści asobnuju staronku, dzie publikavać dakumienty i fotazdymki. Na ich moža adhuknucca čałaviek, jaki daśleduje toj samy rehijon.
Hienieałoh zaŭvažaje, što sama publikuje infarmacyju tolki pra pamierłych i ŭ skaročanym vyhladzie. Tak lahčej zachoŭvać pryvatnaść.
Kali jość finansavaja mahčymaść, na płatnym partale radzima.net možna ŭdzielničać u forumie: zadavać pytańni ci čytać historyi inšych. Hadavaja padpiska kaštuje 29 rubloŭ.
Taksama možna pisać ludziam u sacsietkach — asabliva kali proźvišča redkaje.
Dadatkovyja parady
Składańnie radavodnaha dreva — praces praciahły. Maje sens pakazvać siamji svaje znachodki pastupova: naprykład, stvaryć siamiejny čat dla abmienu infarmacyjaj.
Nie varta niedaaceńvać biaspłatnyja resursy. Na ich moža spatrebicca pierahladzieć sotni staronak mietryčnych knih, ale vynik taho varty.
Kasia raić vieści dziońnik svaich hienieałahičnych pošukaŭ. To-bok śpis albo tablicu ŭ Excel ci Notion, kudy vy budziecie zapisvać miesca ci archiŭ, dakumient, daty, natatki, nastupnyja kroki i inšaje.
«Napačatku heta moža padavacca niepatrebnym, nibyta ty ŭsio pamiataješ. Ale z časam ty zabyvaješ, kudy źviartałasia, što chacieła pašukać. Tamu vielmi kłasna niejkim čynam heta ŭsio dakumientavać».
Karysna taksama šukać knihi pra rajon abo viosku, adkul pachodziać vašyja prodki. Časam dakumienty pieravozili za miažu — i tam taksama varta źviartacca ŭ archivy.
Z aryhinałami dakumientaŭ treba być aściarožnymi. Kasia raić zachoŭvać ich u śpiecyjalnych papiarovych kanviertach, a karystacca kopijami.
Ekśpiertka zaklikaje hłybiej cikavicca historyjaj — narodnymi strojami, pieśniami. Jana raskazvaje, što adnojčy znajšła ŭ dziciačym śpieŭniku pieśniu z rehijonu, adkul pachodzić jaje muž.
Praz hienieałohiju Kasia adčuvaje padtrymku ad svaich prodkaŭ:
«Ja napačatku i nie zadumvałasia, što idu pa padtrymku. Prosta było cikava pačynać. Chaciełasia viedać, adkul. U nas u siamji roznyja krainy — chaciełasia paćvierdzić, što heta tak. A zaraz ja adčuvaju, što za mnoj staić taki rod. Śviet niejak dapamahaje. Vielmi kłasna, kali razumieješ, adkul ty pachodziš».
Ciapier čytajuć
«Minimalny zarobak doktara ŭ Polščy bolšy, čym ja mieła ŭ biełaruskim pryvatnym centry». Doktarka Markiełava — pra pracu ŭ polskaj balnicy i vyrab naturalnaj kaśmietyki3
Kamientary
Nie byvaje ananimnych ekśpiertaŭ.