Na starych mohiłkach u Hrodnie pavaliŭsia 222-hadovy pomnik. I nie fakt, što buduć padymać
Na hrodzienskich farnych mohiłkach upała adno z najstarejšych nadmahillaŭ, pastaŭlenaje ažno ŭ 1802 hodzie. Pra heta paviedamiŭ padpisčyk telehram-kanała Urban Hrodna. Prytym vyhladaje, što pomnik moža tak i prapaści, bo nijakaj histaryčna-kulturnaj spadčynaj jon nie ličycca, a tamu i abaviazkaŭ jaho padymać nichto nie maje. Urban Hrodna daje karotki ahlad ciapierašnich spraŭ u hetaj halinie i razvažaje, što z hetym usim rabić.
Hrodzienskija farnyja mohiłki — najstarejšy kamunalny niekropal Biełarusi. Jany byli zasnavanyja ŭ 1792 hodzie, kali dla palapšeńnia sanitarnaj situacyi ŭ bujnych haradach Rečy Paspalitaj vyrašyli stvarać kamunalnyja mohiłki za ich miežami.
Ale hrodzienskija katalickija mohiłki, jak i pravasłaŭnyja pačatku XIX stahodździa pobač ź imi, nie źjaŭlajucca historyka-kulturnaj kaštoŭnaściu (HKK) i nie achoŭvajucca dziaržavaj.
Kompleksna status HKK u Hrodnie majuć tolki Vajskovyja mohiłki (1888—1973 hady) na Biełuša i Vajskovyja mohiłki (1939—1945 hady) na vulicy Pieramohi, a taksama Tatarskija mohiłki pieryjadu Siaredniaviečča ŭ Karobčycach pad Hrodnam.
Što tyčycca starych katalickich i pravasłaŭnych mohiłak, to na ich uklučanyja ŭ śpis HKK tolki asobnyja nadmahilli:
- mahiła Kanstancina i Alaksandry Kiemarskich (pačatak XX stahodździa),
- mahiła Ivana i Lubovi Muraŭjovych (pačatak XX stahodździa),
- mahiła Maryi Bahdanovič, maci Maksima Bahdanoviča (pačatak XX stahodździa),
- mahiła Piatra Vołkava (kaniec XIX stahodździa),
- mahiła Ivana i Kaciaryny Šumavych, Ivana Vierčyka (kaniec XIX — pačatak XX stahodździa),
- mahiła Alaksandra Šyrmy (pačatak XX stahodździa),
- mahiła Maryi Žukoŭskaj (pačatak XX stahodździa),
- mahiła Elizy Ažeški i Stanisłava Nahorskaha (pačatak XX stahodździa),
- mahiła Tekli Hałembioŭskaj i Ludviki Žyhań (kala 1859 hoda),
- mahiła Michała i Fielicyi Kandratovičaŭ (1870-ja hady),
- mahiła hienierał-majora Łanskoha S.M. (1815 hod),
- try brackija mahiły (1944 hod).
Pomniki sa śpisu musiać achoŭvacca. A voś kali ŭpaŭ pomnik sa staroj mahiły, nie ŭniesienaj u śpis HKK, to nichto ničoha nie robić. Pavalenych nadmahillaŭ šmat.
Taksama daŭniaja historyja — raskradańnie nadmahillaŭ i aharodžaŭ na zdaču mietału. Ahułam na mohiłkach na vulicy Antonava kala 8000 pachavańniaŭ, prykładna tysiača — asabliva kaštoŭnyja.
Situacyja moža być i inšaj, ale nie mienš škodnaj dla histaryčnaj spadčyny. U 2018 hodzie na minskich Vajskovych mohiłkach, dzie bahata histaryčnych pachavańniaŭ i pachavańniaŭ viadomych asobaŭ, staryja nadmahilli, za jakimi doŭhi čas nie dahladajuć svajaki, stali zamianiać typavymi nadhałoŭnikami. Nie ŭratavaŭ navat status HKK dla ŭsich mohiłak.
Hrodzienskija katalickija farnyja mohiłki zakrytyja. Z 1973 hoda tam nie robiać novych pachavańniaŭ. Vyklučeńni — padchoŭvańni blizkich svajakoŭ da kahości ŭžo pachavanaha tam, kali z času pachavańnia prajšło 20 hadoŭ.
Za paradak na miescach ahulnaha karystańnia na mohiłkach adkazvaje haradskaja Śpiecaŭtahaspadarka (SAH): heta prylehłaja terytoryja, pierymietr, kantejniernyja placoŭki. Pavodle karty sanitarnaj adkaznaści Hrodna za mohiłki nie adkazvaje nichto. Za terytoryjaj vakoł kaplicy na katalickich i carkvy na pravasłaŭnych musiać sačyć adpaviednyja relihijnyja ŭstanovy.
«[Ciapierašniaja situacyja z hrodzienskimi farnymi mohiłkami] heta jak buldozieram pa ich prajści, ale pavolna», — ličyć stvaralnik sajta z katałoham histaryčnych mohiłak Biełarusi graves.by Andrej Burdziankoŭ.
Kali jon rasčyščaŭ i katałahizavaŭ staryja nadmahilli ŭ Hrodnie ŭ 2018-2019 hadach, dapamahać jamu pryjšoŭ adzin historyk, i ŭsio.
U Biełarusi mahiły ličacca pryvatnaj ułasnaściu, sačyć za jakoj musiać svajaki pachavanaha. Tym nie mienš, u śpisie HKK Biełarusi jość i kompleksy pachavańniaŭ. Heta:
- kamienny mohilnik (XIV—XVII stahodździ) u vioscy Koryca Dziatłaŭskaha rajona,
- kamiennyja mohiłki (XVI—XVIII stahodździ) u vioscy Pustabory Zelvienskaha rajona,
- staryja mohiłki ŭ Navahrudku (ChICh—XX stahodździ),
- katalickija mohiłki ŭ Mahilovie (pačatak ChICh — siaredzina XX stahodździa),
- Tryšynskija mohiłki XIX stahodździa (u miežach aharodžy) u Breście,
- Uschodnija (1970-ja hady) i Vajskovyja (1840—1950 hady) mohiłki ŭ Minsku,
- partyzanskija, brackija i vajskovyja mohiłki z časoŭ Pieršaj i Druhoj suśvietnych vojnaŭ u roznych rehijonach.
Składanaść z pachavańniami ŭ tym, što naščadki mohuć być i ŭ Sibiry, i za akijanam.
«Kali my ličym heta spadčynaj, to zamacoŭvajem i vałanciorym», — prapanavaŭ bačańnie Andrej Burdziankoŭ. Taksama mahła b być admysłovaja firma, jakaja hetym zajmajecca, abo arhanizacyja pry muziei historyi mienavita dla abnaŭleńnia i restaŭracyi hetych aharodžaŭ i nadmahillaŭ z adpaviednych materyjałaŭ i adpaviednymi sposabami. Ale heta zapatrabuje vialikich finansavych układańniaŭ.
Nizavaja rusifikacyja: na Vajskovych mohiłkach zamianili nadmahille biełaruskaha paeta i movaznaŭca Alesia Hurło na ruskamoŭnaje
«Ukłali 30 000 dalaraŭ». Biełarusy bolš za 10 hadoŭ adnaŭlali pad Minskam staražytnuju kaplicu
«Nie treba mianie chavać z pompaj, ja ž nie na vajnu idu». Jakija zahadki tojać tastamienty i epitafii časoŭ VKŁ?
«Pračytajcie jaje historyju». Łukašenku daviałosia apraŭdvacca pierad Pucinym za hieorhijeŭskija stužki11
Kamientary