Каля 12700 гадоў таму на ўсім кантыненце заставалася толькі некалькі тысяч чалавек, лясы ў Паўночным паўшар'і згарэлі ў маштабных пажарах, а на планеце раптам наступіла тысячагадовае пахаладанне.
Прыкладна 14—15 тысяч гадоў таму завяршыўся апошні ледавіковы перыяд, і тэмпературы на Зямлі дасягнулі значэнняў, блізкіх да сучасных.
Але ўжо 12900 гадоў таму ўсё раптам змянілася: клімат вярнуўся да ледавіковых умоў, і на тысячу гадоў зноў стаў вельмі халодным. У Еўропе сімвалам гэтай эпохі стала васьміпялёсткавая дрыяда — дзікі сваяк ружы, што сёння расце пераважна ў тундры і на альпійскіх лугах. Менавіта па ёй і была названая ўся эпоха — позні дрыяс.
Прычыны такога рэзкага пахаладання дагэтуль застаюцца прадметам спрэчак: традыцыйнае тлумачэнне — спыненне Гальфстрыму (дакладней — цыркуляцыі AMOC) — дрэнна стасуецца з фактамі.
Шэраг даследчыкаў мяркуе, што прычынай мог быць удар каметы. Але, як часта бывае з падобнымі гіпотэзамі, большая частка навукоўцаў да яе ставіцца скептычна (аналагічна было з версіяй пра гібель дыназаўраў з-за астэроіда).
Як піша выданне Naked Science, аўтары новай працы, апублікаванай у часопісе PLOS One, вырашылі ўдакладніць іншае: наколькі скарацілася насельніцтва Еўропы пасля кліматычнага зруху 12700 гадоў таму. Для гэтага яны прааналізавалі ўсе вядомыя археалагічныя дадзеныя па гэтым перыядзе — і прыйшлі да незвычайных высноў.
Археалагічныя даныя, зразумела, няпоўныя: шмат якія з’явы проста не адлюстроўваюцца. Стаянкі на адкрытых месцах, якія былі даволі звычайнымі, амаль ніколі не знаходзяць, а вось пячорныя сустракаюцца часцей — там лепей захоўваюцца сляды жыцця, хоць насамрэч яны былі радзейшымі. Таму ацэньваць колькасць насельніцтва толькі на падставе археалагічных знаходак нельга. Замест гэтага выкарыстоўваюць ускосныя метады: аналізуюць колькасць стаянак, робяць папраўкі на тое, што многія з іх не выяўлены, мадэлююць колькасць людзей на розных тыпах паселішчаў і гэтак далей.
Гэтым разам навукоўцы даследавалі 635 тысяч квадратных кіламетраў той часткі Еўропы, што была вольная ад ледавіка перад познім дрыясам. У гэтай зоне выявілі 1220 археалагічных кропак, датаваных цёплым перыядам. Але пасля наступу дрыясу іх колькасць скарацілася да 625 — у многіх рэгіёнах стаянкі зніклі наогул.
У цёплы перыяд насельніцтва Еўропы ў даследаванай зоне складала прыкладна 8100 чалавек (з дыяпазонам ад 4800 да 14300, пры гэтым сярэдняе значэнне — найбольш імавернае). У перыяд позняга дрыясу лічбы скарачаюцца да 4250 чалавек — з мінімумам у 2200 і максімумам у 8800.
Гэтае падзенне — не рэкорднае: прыкладна 25—29 тысяч гадоў таму, падчас апошняга ледавіковага максімуму, колькасць насельніцтва скарацілася яшчэ больш — утрая. Паводле генетычных звестак, частка тагачасных папуляцый зусім знікла, не пакінуўшы нашчадкаў.
Але асаблівасць перыяду позняга дрыясу ў тым, што зніжэнне шчыльнасці насельніцтва было няроўным. Захад Еўропы пацярпеў значна больш за ўсход.
Паводле ацэнак, у паўночна-заходняй Еўропе плюсавыя летнія тэмпературы трымаліся толькі два месяцы на год, ва ўсходняй — тры. У такой сітуацыі міграцыя насельніцтва на ўсход цалкам лагічная. Але тэмпература — не адзіны фактар.
Пахаладанне заўжды прыводзіць да скарачэння ападкаў. Узровень вады зніжаецца, і вада ў многіх месцах знікае разам з рэкамі. А без іх няма і прэснай вады. Да таго ж пахаладанне масава знішчае расліннасць, праз што грунт лёгка здзімаецца ветрам. Пясок на паверхні дазваляе вадзе яшчэ хутчэй сыходзіць у глыбіню. Траваедныя жывёлы перамяшчаліся туды, дзе хоць нешта заставалася — у асноўным на ўсход Еўропы.
Сярод тэзісаў навукоўцаў ёсць і спрэчныя. Напрыклад, яны часткова тлумачаць падзенне насельніцтва вывяржэннем Лахер-Зэ ў Германіі. Але яно дакладна датуецца 13000 гадоў таму — самі даследчыкі з гэтым згодныя. А змяншэнне насельніцтва пачалося толькі праз тры стагоддзі — з пачаткам позняга дрыясу, 12700 гадоў таму.
Аўтары таксама абышлі бокам доказы масавых пажараў у Паўночным паўшар’і падчас наступлення дрыясу. Паводле ацэнак, павыгарала чвэрць усёй расліннай сушы Паўночнай Амерыкі, Еўропы і Блізкага Усходу. Прыхільнікі гіпотэзы пра каметны ўдар тлумачаць гэта тым, што падчас падзення вялікага аб’екта ў атмасферу вылятаюць абломкі, частка якіх вяртаецца на Зямлю, разаграваецца ў паветры і можа падпальваць траву.
Выданне адзначае, што існуе меркаванне, што гэтая падзея адлюстраваная ў фальклоры многіх народаў Паўночнай Амерыкі. Вось як у паданнях ацтэкаў адлюстраваная, меркавана, гэтая падзея:
«З неба пачаў падаць цяжкі дождж з вогненных камянёў і крыві. Ён сыпаўся на дамы — і тыя ўспыхвалі агнём. <…> Ён упаў на лясы — і праглынуў іх. Людзі шукалі сховішча, але іх адзенне ахоплівала полымя, і яны гінулі. <…> Ад падзення распаленых камянёй скалыналася зямля. <…> Нарэшце, калі ўсё скончылася, тоўстыя цёмныя хмары закрылі неба на доўгія дваццаць пяць гадоў».
Цяпер чытаюць
«Мінімальны заробак доктара ў Польшчы большы, чым я мела ў беларускім прыватным цэнтры». Доктарка Маркелава — пра працу ў польскай бальніцы і выраб натуральнай касметыкі66
Каментары
Ацтэкі: 1300 - 1521 гг. нашай эры
Дрыяс: 12,900 - 11,700 гг. ДА нашай эры